Pamiętajmy, że walki w rejonie miejscowości Cassino nie trwały tylko w maju, lecz przez pięć miesięcy.
17 stycznia 1944 roku: pierwsze bezpośrednie natarcie na linię Gustawa podczas nieprzychylnej – mroźnej i wietrznej – pogody algierskich i marokańskich oddziałów Francuskiego Korpusu Ekspedycyjnego.
15 lutego: druga bitwa, znana jako operacja „Avenger” rozpoczęła się atakiem żołnierzy 1 Batalionu Królewskiego Pułku Sussex na wzgórze 593. Tego dnia samoloty amerykańskie zrzuciły na klasztor 576 ton bomb, zamieniając go w stertę gruzu.
15 marca: trzecia bitwa – operacja „Dickens” – została poprzedzona nalotem 775 samolotów na Cassino. W ciągu 3,5 godziny na miasto i jego okolice spadło ponad tysiąc ton bomb. Jednak te trzy kolejne bitwy nie dały aliantom zwycięstwa.
11-12 maja: czwarta bitwa, określana mianem ostatniej szansy, rozpoczęła się w nocy po wcześniejszym włączeniu do walki 2 Korpusu Polskie pod dowództwem gen. Władysława Andersa. 18 maja rano patrol 12 Pułku Ułanów Podolskich zatknął na ruinach klasztoru polską flagę. W samo południe plut. Emil Czech odegrał hejnał mariacki. Ostatnim akordem polskiego udziału w bitwie o Monte Cassino były walki o Piedimonte i szczyty Pizzo Corno oraz Monte Cairo do 25 maja.
Wcześniej, 11 maja odczytano żołnierzom 2 Korpusu rozkaz dowódcy – generała dywizji Władysława Andersa:
„Żołnierze! Kochani moi Bracia i Dzieci. Nadeszła chwila bitwy. Długo czekaliśmy na tę chwilę odwetu i zemsty nad odwiecznym naszym wrogiem. (…). Zadanie, które nam przypadło, rozsławi na cały świat imię żołnierza polskiego. W chwilach tych będą z nami myśli i serca całego Narodu, podtrzymywać nas będą duchy poległych naszych towarzyszy broni. Niech lew mieszka w Waszym sercu.
Żołnierze – za bandycką napaść Niemców na Polskę, za rozbiór Polski wraz z bolszewikami, za tysiące zrujnowanych miast i wsi, za morderstwa i katowanie setek tysięcy naszych sióstr i braci, za miliony wywiezionych Polaków jako niewolników do Niemiec, za niedolę i nieszczęście Kraju, za nasze cierpienia i tułaczkę – z wiarą w sprawiedliwość Opatrzności Boskiej idziemy naprzód ze świętym hasłem w sercach naszych Bóg, Honor i Ojczyzna.”
Pamiętajmy też o Wojtku – syryjskim niedźwiedziu brunatnym, adoptowanym przez polskich żołnierzy. W 2019 roku w centrum miasta Cassino odsłonięto pomnik misia, który był w 2 Korpusie i dosłużył się nawet stopnia kaprala.
Po zakończeniu działań zbrojnych Polaków przeniesiono do Szkocji, a wraz z nimi Wojtka, który trafił do edynburskiego zoo, co dla niego było dramatem. Został zamknięty za kratami i odcięty od ludzkiego towarzystwa, do którego był przecież przyzwyczajony. Lata spędzone wśród ludzi odcisnęły piętno na jego zachowaniu i odruchach. Wojtek nie był szczęśliwy w Edynburgu, choć na pozór miał wszystko zapewnione. Brakowało mu jednak swobody i towarzystwa. Zmarł 2 grudnia 1963 roku.
Ramowy program wyprawy MONTE CASSINO 2024 grupy Klubu Sportowego Polskie Himalaje:
15 maja (środa) godz. 7:15 odlot PLL LOT z lotniska im. Fryderyka Chopina w Warszawie pierwszej grupy, przylot do portu Rzym-Fiumicino im. Leonarda da Vinci o 9:25; przejazd do miejsca kwaterowania. Fakultatywnie: wycieczka do pobliskiego, uroczego Bracciano wraz z wejściem do wielkiego zamku.
Na przełomie wieków Bracciano było schronieniem i miejscem odpoczynku dla najważniejszych osobistości państwa i Kościoła. Pod koniec XV wieku w zamku rezydował papież Sykstus IV, który uciekł z Rzymu przed zarazą, jaka dziesiątkowała wówczas Wieczne Miasto. Kilka lat później zamek był rezydencją króla Francji Karola VII i jego oddziałów.
Inną atrakcją jest piękne, wulkaniczne jezioro i późnobarokowy kościół Santa Maria Novella. W głębi starego, średniowiecznego centrum znajduje się katedra św. Stefana z barokowymi wnętrzami. Wieczorna kolacja przy plaży będzie dopełnieniem pierwszego dnia pobytu we Włoszech.
16 maja (czwartek) – całodzienne zwiedzanie Watykanu i Rzymu z polskim przewodnikiem.
17 maja (piątek) godz. 7:15 odlot PLL LOT z lotniska im. Fryderyka Chopina w Warszawie drugiej grupy, przylot do portu Rzym-Fiumicino im. Leonarda da Vinci o 9:25; transfer na dworzec kolejowy Termin, spotkanie z pierwszą grupą, przejazd pociągiem do Cassino, kwaterowanie.
18 maja (sobota) po śniadaniu trekking szlakiem walk żołnierzy 2 Korpusu Polskiego. Licząca ponad 10 kilometrów trasa prowadzi z centrum miasta Cassino, przez cmentarz niemiecki (pochowano tam szczątki ponad 20 tys. żołnierzy) na Monte Cassino, po zboczach gór okalających miasto, przez Drogę Polskich Saperów, wzgórze Widmo, Gardziel, aż po strategiczne wzgórze 593, zwane Górą Ofiarną, zdobyte przez żołnierzy 3 Dywizji Strzelców Karpackich, na którym stoi pomnik w formie wysokiego obelisku upamiętniający poległych żołnierzy.
Szlak jest oznaczony dwunastoma tablicami w trzech językach: włoskim, polskim i angielskim, które przedstawiają historię 2 Korpusu i jego walk, wraz ze zdjęciami i mapami sytuacyjnymi. Trekking szlakiem historycznym bitwy jest możliwy dzięki Wojskowemu Instytutowi Wydawniczemu, który wytyczył i oznaczył ścieżkę w 2022 roku w 78. rocznicę zdobycia Monte Cassino.
